یکى از وظایف مبلغان دینى، پاسخگویى به پرسش‏هایى است که از سوى مخاطبان و مخصوصا نسل جوان مطرح مى‏شود. سلسله نوشته‏هاى پاسخ به پرسش‏هاى جوانان پاسخى در خور به این نیاز تبلیغى است. این مجموعه حاوى سؤال‏هاى زیادى است که از سوى دانشجویان دانشگاه‏هاى سراسر کشور در ابعاد مختلف فرهنگى، سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و... مطرح شده و از سوى واحد مشاوره دفتر فرهنگى نهاد نمایندگى ولى‏فقیه در دانشگاه‏ها به آن‏ها پاسخ داده شده است. امید آن که مورد استفاده شما عزیزان مخاطب وبلاگستان قرار گیرد. 

نهضت آزادى 

· چه تفاوت‏هایى بین جناح‏هایى از قبیل کارگزاران، روحانیت مبارز و نهضت آزادى وجود دارد؟ 

o الف) جناح کارگزاران گرایش بیشترى به سوى تکنوکراسى دارد. (1) 

ب) روحانیت مبارز بیشتر براى ارزش‏ها و مبانى اسلامى نظام اهمیت قائل است. 

ج) نهضت آزادى گرایش لیبرالیستى دارد و نقش دین در حیات اجتماعى و سیاسى را کم‏رنگ و بلکه براساس نگاشته‏هاى جدید برخى از سران آن کاملا خنثى مى‏داند. براى آگاهى بیشتر در این زمینه رجوع کنید به: 1 - خط سازش، مجتبى سلطانى. 2 - نهضت آزادى، چاپ ماهنامه صبح. 

· آیا نهضت آزادى قانون اساسى را به رسمیت مى‏شناسد و آیا آن‏ها نیز خود را لیبرال مى دانند؟ 

نهضت آزادی

اشاره

یکى از وظایف مبلغان دینى، پاسخگویى به پرسش‏هایى است که از سوى مخاطبان و مخصوصا نسل جوان مطرح مى‏شود. سلسله نوشته‏هاى پاسخ به پرسش‏هاى جوانان پاسخى در خور به این نیاز تبلیغى است. این مجموعه حاوى سؤال‏هاى زیادى است که از سوى دانشجویان دانشگاه‏هاى سراسر کشور در ابعاد مختلف فرهنگى، سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و... مطرح شده و از سوى واحد مشاوره دفتر فرهنگى نهاد نمایندگى ولى‏فقیه در دانشگاه‏ها به آن‏ها پاسخ داده شده است. امید آن که مورد استفاده شما عزیزان مخاطب وبلاگستان قرار گیرد. 

نهضت آزادى 

· چه تفاوت‏هایى بین جناح‏هایى از قبیل کارگزاران، روحانیت مبارز و نهضت آزادى وجود دارد؟ 

o الف) جناح کارگزاران گرایش بیشترى به سوى تکنوکراسى دارد. (1) 

ب) روحانیت مبارز بیشتر براى ارزش‏ها و مبانى اسلامى نظام اهمیت قائل است. 

ج) نهضت آزادى گرایش لیبرالیستى دارد و نقش دین در حیات اجتماعى و سیاسى را کم‏رنگ و بلکه براساس نگاشته‏هاى جدید برخى از سران آن کاملا خنثى مى‏داند. براى آگاهى بیشتر در این زمینه رجوع کنید به: 1 - خط سازش، مجتبى سلطانى. 2 - نهضت آزادى، چاپ ماهنامه صبح. 

· آیا نهضت آزادى قانون اساسى را به رسمیت مى‏شناسد و آیا آن‏ها نیز خود را لیبرال مى دانند؟ 

o در رابطه با به رسمیت‏شناختن قانون اساسى وضع آنان چندان گویا نیست. در عین حال بعید نیست که آن را به عنوان یک واقعیت موجود پذیرفته باشند ولى بیانیه‏ها و موضعگیرى‏هاى سران آن در مقاطع مختلف کاملا موضع لیبرالیستى دارد. 

· مى‏خواستم بدانم سران نهضت آزادى در حال حاضر چه کسانى هستند؟ 

o از سران این حزب در حال حاضر مى‏توان از عبدالعلى بازرگان و ابراهیم یزدى نام برد. 

· لیبرالیست‏ها و نهضت آزادى چه نقشى در انقلاب داشتند؟ 

o برخى از لیبرالیست‏ها در دوران طاغوت مبارزاتى داشته‏اند لیکن نقش مؤثرى در حرکت عظیم توده‏هاى انقلابى به رهبرى امام خمینى رحمه الله نداشتند؛ زیرا مبارزات آنان با قیام امام و امت، تفاوت‏هاى متعددى داشت از جمله: 

1 - آرمان یا هدف آنان آرمانى ملى بوده و دین اسلام در این روند صرفا نقشى ابزارى داشت، در حالى که امام و امت واقعا اسلام خواه بودند و براساس اهداف مکتبى و دینى قیام کردند.

2 - روش‏هاى مبارزاتى آنان محافظه کارانه بود و قیام انقلابى و واژگون کننده رژیم طاغوت را بر نمى‏تابیدند. مواضع آقاى بازرگان در گرماگرم انقلاب و دعوت از شاه براى مصاحبه و تلاش براى برقرارى انتخابات آزاد مجلس و دیگر حرکت‏هاى آشکار و پنهان آنان همه حاکى از روش‏هاى سازشکارانه است. در حالى که قیام توده‏هاى مسلمان به رهبرى امام رحمه الله اساسا شیوه دیگرى داشت و هیچ گونه سازشى در برابر نظام وابسته و دیکتاتور شاه را نمى‏پذیرفت و تا واژگونى کامل آن از حرکت‏باز نایستاد. 

· چرا نهضت آزادى غیرقانونى است؟ 

o براى آشنایى با وضعیت نهضت آزادى مرورى بر چگونگى پیدایش، اهداف، عملکرد و مواضع آن در برابر انقلاب، و اصول و آرمان‏هاى اسلامى و انقلابى لازم است. چنین تحقیقى طبیعتا در این مختصر نمى‏گنجد لیکن به اختصار و فشرده مى‏توان گفت: 

1 - این تشکیلات اساسا بر پایه اندیشه‏هاى دکتر مصدق و با کسب نظر از وى ریخته شده است. مهندس بازرگان در این‏باره مى‏گوید: «تشکیلات و پایه‏هاى اصلى نهضت را با کسب نظر از آقاى دکتر مصدق ریخته‏اند... .‌» (2) 

در مرامنامه نهضت آمده است: «ما مسلمان ایرانى تابع قانون اساسى [زمان شاه] و مصدقى هستیم.‌» (3) 

2 - گرایش دینى و اسلامى در نهضت نقش درجه دوم و ابزارى داشته و ملیت‏گرایى بر آن تقدم و پیشى دارد. بازرگان یکى از تفاوت‏هاى حساس و ظریف بین نهضت آزادى و نیروهاى انقلابى را این مى‏دانست که امام و انقلابیون خواستار اسلام و خدمت‏به دین بودند ولى نهضت آزادى، ایران‏گرا بود. گروه اول از امکانات و ابزارهاى موجود در ایران جهت اعتلاى دین استفاده مى‏کردند و گروه دوم دین را وسیله خدمت‏به ایران و اهداف اساسى خود قرار مى‏دادند. براى آگاهى بیشتر ر. ک : اطلاعیه نهضت آزادى، 27 خرداد 1360 و نیز: خط سازش، ج 1، ص 288. 

3 - نهضت آزادى داراى شیوه‏اى سازشکارانه بوده و هرگز موافق با مبارزه انقلابى و سرنگونى رژیم طاغوت نبوده بلکه معتقد بود شاه باید سلطنت کند نه حکومت و هم‏اکنون هم بزرگترین منادى سازش با آمریکا مى‏باشد. 

4 - نهضت آزادى به تدریج در طول حیات خود از روحانیت فاصله گرفت و نه تنها در مسایل سیاسى و اجتماعى بلکه اساسا در دین‏شناسى و تفسیر قرآن و فهم دین، رویکردى گسسته از عالمان و دین‏شناسان برگزیده و به جاى مطالعه در دین از طریق متدلوژى خاص خود به تاویل و تفسیر قرآن از طریق تاویل و متدلوژى علوم تجربى و تفسیر به راى پرداخت و بدینوسیله نوعى اندیشه التقاطى در دین را رواج داد که اولین ثمره آن پیدایش سازمان مجاهدین خلق و گرایش آنان به سوى اندیشه‏هاى مارکسیستى است. البته در عین حال این نهضت‏با روحانیونى مانند شریعتمدارى رابطه خود را مستحکم ساخته و او را به عنوان مرجع معرفى مى‏کردند، ولى هرگز حضرت امام را به عنوان مرجع دینى معرفى نکردند. 

5 - در جریان اشغال لانه جاسوسى آمریکا که در واکنش به توطئه‏هاى آمریکا در براندازى نظام صورت گرفت و پس از افشاى اسناد ارتباط برخى از رهبران نهضت آزادى با آمریکا مانند بازرگان، یزدى، میناچى، امیرانتظام، سنجابى، نزیه‏مقدم مراغه‏اى و قطب‏زاده، نهضت آزادى دانشجویان پیرو خط امام را پیرو خط شیطان خواند. (4) 

6 - در جریان جنگ تحمیلى، نهضت آزادى به جاى پیوستن به صفوف جنگ و مبارزه و یا تشویق مجاهدان جان بر کف، با دشمنان همسویى نموده و حضرت امام را جنگ طلب معرفى مى‏کردند. گذشته از اختلاف‏هاى فکرى - عقیدتى و نحوه برداشت از اسلام، بین رهبران نهضت آزادى با امام رحمه الله و نیروهاى انقلاب، اختلاف‏هاى سیاسى در نحوه اداره حکومت، قضایاى انقلاب و حوادث سیاسى پس از انقلاب سبب گردید، که هر روز جدایى و اختلاف بین امام رحمه الله و نیروهاى انقلاب با نهضت آزادى و رهبران آن در قالب دولت موقت‏بیشتر شود. در این جا به برخى از این اختلاف‏ها اشاره مى‏نماییم: 

1 - عدم توجه بازرگان به فرمان نخست وزیرى حضرت امام رحمه الله مبنى بر استفاده از تمام نیروها و پرهیز از انتخاب اعضاى کابینه از یک گرایش سیاسى و گروهى خاص؛ این اقدام سبب گردید که نیروهاى حزب الله به مخالفت‏با بازرگان برخاسته و عمل او را غیر قابل تحمل قلمداد نمایند. 

2 - امام رحمه الله نوع حکومت را جمهورى اسلامى مطرح نمودند، اما بازرگان و نهضتى‏ها بر حکومت جمهورى دموکراتیک تاکید داشتند. پس از تصویب جمهورى اسلامى در 2 فروردین 1358 توسط مردم و بعدها تصریح قانون اساسى بر کلمه جمهورى اسلامى و تایید مردم، نهضتى‏ها حتى تا زمان حال نیز در فراق حکومت دموکراتیک (جمهورى دموکراتیک) سوگوار هستند و این اختلاف برداشت‏بازرگان و نهضتى‏ها در مقابل امام رحمه الله و انقلابیون درباره جمهورى اسلامى، شکافى عمیق براى آغاز اختلاف‏ها محسوب مى‏شد. 

3 - مخالفت‏بازرگان و نهضتى‏ها با مجلس خبرگان و ارائه طرح تشکیل مجلس مؤسسان به جاى آن که این طرح با مخالفت صریح امام به شکست انجامید. 

4 - مخالفت‏با اصل ولایت و حاکمیت فقیه و فقه در جمهورى اسلامى ایران. 

5 - مخالفت‏با برخى از اصول حقوقى و جزایى اسلام مانند قصاص، حدود و... به دلیل مغایرت با حقوق بشر و سازمان‏هاى جزایى بین‏المللى! 

6 - مخالفت‏با صدور انقلاب. 

7 - مخالفت‏با حمایت از نهضت‏هاى آزادى‏بخش. 

8 - مخالفت‏با چگونگى برخورد با ضد انقلاب و نیز مخالفت‏با اعدام سران رژیم گذشته. 

9 - مخالفت‏بر سر چگونگى ارتباط و برخورد با آمریکا و نیز مخالفت‏با اشغال لانه جاسوسى آمریکا که در نهایت‏سبب استعفاى بازرگان و انحلال دولت موقت گردید. 

10 - اختلاف بر سر تفسیر سیاست نه شرقى و نه غربى امام رحمه الله؛ (بازرگان از این سیاست امام برداشت موازنه منفى دکتر مصدق را داشت) . 

11 - مخالفت رهبران نهضت آزادى و دولت موقت‏با سپاه پاسداران، کمیته‏ها و نهادهاى انقلابى. 

12 - ملاقات وزیر امور خارجه دولت موقت (دکتر ابراهیم یزدى) با برژینسکى مشاور امنیت ملى کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا سبب گردید که نیروهاى انقلابى به مخالفت صریح با این جریان برخیزند؛ چرا که این ملاقات‏ها سبب خرد شدن چهره ضد استکبارى جمهورى اسلامى مى‏گردید. 

13 - شرکت‏برخى از نهضتى‏ها مانند قطب زاده، امیرانتظام و دیگران در کودتاى طبس و نوژه. 

با توجه به وجود چنین اختلاف‏هایى بین امام، نیروهاى انقلابى و حزب الله با رهبران نهضت آزادى، دولت موقت، ملى‏گرایان و لیبرال‏ها؛ موفقیت و پیروزى با امام رحمه الله و نیروهاى انقلابى بود و پس از طى یک بحران، نهضت آزادى، بازرگان و یاران و هواداران او به صورت رسمى از صحنه حکومت، قدرت و سیاست‏برکنار شدند. اما این پایان کار نهضت آزادى نبود؛ زیرا پس از قضایاى دولت موقت و برکنارى جناح میانه‏رو لیبرال از صحنه سیاسى کشور و حاکمیت رسمى حزب الله بر کشور از سال 1360، نهضت آزادى رفته رفته از انقلاب، امام و نیروهاى انقلاب دور گشته و تبدیل به یک نیروى اپوزیسیون شد و به نوعى، در وحدت تاکتیکى و عملى به نیروهاى ضد انقلاب و منافقین نزدیک شد و این نزدیکى تا آن جا ادامه یافت که اعلامیه‏ها و سخنرانى‏هاى رهبران نهضت در روزنامه‏ها، مجلات و رادیو و تلویزیون ضد انقلاب عراق و آمریکا پخش مى‏گردید. 

گر چه نهضت آزادى با دیگر نیروهاى ضد انقلاب اعم از چپ و راست داراى اختلاف فکرى و بینشى بود اما داشتن هدف مشترک یعنى مقابله و مخالفت‏با انقلاب و رهبران آن و به خصوص روحانیت، همه نیروهاى اپوزیسیون را در عمل به مواضع واحد و مشترک رسانید. بنابر این در این مواضع مشترک نهضت آزادى در کنار منافقین، ملى گرایان، سلطنت‏طلب‏ها، توده‏اى‏ها و دیگر چپى‏ها قرار گرفت. 

برخى از ویژگى‏هاى فکرى نهضت آزادى عبارت است از: 

1 - شیفته و مجذوب فرهنگ و تمدن مغرب زمین. 

2 - گرایش و تمایل به ارتباط با آمریکا و غرب. 

3 - اعتقاد به اصالت فرد و آزادى‏هاى فردى. 

4 - علم‏گرایى و تاکید بر علوم تجربى و حسى و بى‏اعتنایى به علوم عقلى و فلسفى. 

5 - تفسیر علمى، تجربى و حسى از قرآن، روایات و متون دینى و تاکید بر روش تجربى در فهم متون دینى. 

6 - اعتقاد به دین و مذهب به عنوان امرى فردى، جزئى و تجربى. 

7 - اعتقاد به جدایى دین از سیاست (به خصوص پس از حوادث سال‏هاى بعد از انقلاب) 

8 - نفى حکومت دینى و نظام ولایت فقیه. 

9 - پیروى از اندیشه‏هاى دکتر مصدق در عرصه سیاست و حکومت. 

10 - پیروى از اندیشه تسامح و تساهل در تمام ابعاد و اعتقاد به مدارا و مدیریت علمى در مقابل مدیریت فقهى. 

11 - ملى‏گرایى و ناسیونالیسم افراطى و اعتقاد به ملیت و ایران در مقابل اسلام و به عبارت دیگر تقدم ایران بر اسلام. 

12 - اعتقاد به دموکراسى و آزادى به شیوه غربى. 

در پایان لازم به ذکر است که حضرت امام رحمه الله طى نامه‏اى به وزیر کشور وقت (آقاى محتشمى) نوشتند: 

بسم الله الرحمن الرحیم 

جناب حجت الاسلام آقاى محتشمى وزیر محترم کشور «ایده الله تعالى‏» 

در موضوع نهضت‏به اصطلاح آزادى مسایل فراوانى است که بررسى آن محتاج به وقت زیاد است. آن چه باید اجمالا گفت آن است که پرونده این نهضت و همین طور عملکرد آن در دولت موقت اول انقلاب شهادت مى‏دهد که نهضت‏به اصطلاح آزادى طرفدار جدى وابستگى کشور ایران به آمریکا است و در این باره از هیچ کوششى فروگذار نکرده است و حمل به صحت اگر داشته باشد آن است که شاید آمریکاى جهانخوار را که هر چه بدبختى ملت مظلوم ایران و سایر ملت‏هاى تحت‏سلطه او دارند از ستم کارى اوست، بهتر از شوروى ملحد مى‏دانند و این از اشتباهات آن‏ها است. 

در هر صورت به حسب این پرونده‏هاى قطور و نیز ملاقات‏هاى مکرر اعضاى نهضت، چه در منازل خودشان و چه در سفارت آمریکا و به حسب آن چه من مشاهده کردم از انحرافات آن‏ها که اگر خداى متعالى عنایت نفرموده بود و مدتى در حکومت موقت‏باقى مانده بودند، ملت‏هاى مظلوم به ویژه ملت عزیز ما اکنون در زیر چنگال امریکا و مستشاران او دست و پا مى‏زدند و اسلام عزیز چنان سیلى از این ستمکاران مى‏خورد که قرن‏ها سر بلند نمى‏کرد و به حسب امور بسیار دیگر، نهضت‏به اصطلاح آزادى لاحیت‏براى هیچ امرى از امور دولتى یا قانونگذارى یا قضایى را ندارند و ضرر آن‏ها به اعتبار آن که متظاهر به اسلام هستند و با این حربه جوانان عزیز ما را منحرف خواهند کرد و نیز با دخالت‏بى مورد در تفسیر قرآن کریم و احادیث‏شریفه و تاویل‏هاى جاهلانه موجب فساد عظیم ممکن است‏شوند از ضرر گروهک‏هاى دیگر حتى منافقین این فرزندان عزیز مهندس بازرگان بیشتر و بالاتر است. 

نهضت آزادى و افراد آن از اسلام اطلاعى ندارند و با فقه اسلامى آشنا نیستند، از این جهت گفتارها و نوشتارهاى آن‏ها که منتشر کرده‏اند مستلزم آن است که دستورات حضرت مولى الموالى امیرالمؤمنین را در نصب ولات و اجراى تعزیرات حکومتى که گاهى بر خلاف احکام اولیه و ثانویه اسلام است‏برخلاف اسلام دانسته و آن بزرگوار را نعوذ بالله تخطئه بلکه مرتد بدانند و یا آن که همه این امور را از وحى الهى بدانند که آن هم بر خلاف ضرورت اسلام است. 

نتیجه آن که نهضت‏به اصطلاح آزادى و افراد آن چون موجب گمراهى بسیارى از کسانى که بى‏اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند مى‏گردند، باید با آن‏ها برخورد قاطعانه شود و نباید رسمیت داشته باشند. 

والسلام على من اتبع الهدى. توفیق جناب عالى را از خداوند تعالى خواستارم. 

روح الله الموسوى الخمینى. 

·پاورقــــــــــــــــــــی 

1) تکنوکراسى یا فن سالارى، اصطلاحى است که در 1919 ویلیام هنرى اسمیت، نویسنده آمریکایى، ساخت و با آن پیشنهاد «حکومت فنکاران‏» را کرد. طرفداران این پیشنهاد معتقدند که حکومت‏باید به دست فن شناسان، دانشمندان و مهندسان باشد. 

قدرت فن سالاران در حوزه تصمیم‏گیرى‏هاى ایشان در زمینه برنامه‏ریزى اقتصاد، طرح ریزى‏هاى استراتژیک سیاسى و نظامى و گسترش علم و پژوهش است. 

بسیارى از جامعه شناسان موافقند که در جامعه‏هاى پیشرفته صنعتى نقش کارشناسان قوى‏تر شده است، ولى شک دارند که حکومت اهل فن بتواند چانشین نظم سیاسى شود. (دانشنامه سیاسى، داریوش آشورى، ص 245.) 

2) مجله روشنفکر، ش 25، خرداد 1340. 

3) خط سازش، ص 252. 

4) اسناد نهضت آزادى، ج 11، ص 207.